Eerder deze week had Eva Jinek de onvolprezen Rotterdamse dichter en nachtburgemeester Jules Deelder te gast. Deelder, altijd in de contramine, deed precies wat hij in deze bourgeoissetting moest doen: het gesprek ontregelen. Dat deed hij met zoveel succes dat Eva Jinek Deelder op een zeker moment bestraffend toesprak en basisbeleefdheid van hem zei te verwachten.
De Twittermeute was het niet alleen overwegend met Jinek eens, maar juichte tevens over het woord basisbeleefdheid. ‘Het is pas januari en het Woord van het Jaar hebben we al: basisbeleefdheid,’ twitterde de een, ‘Woord van het jaar nu al bekend, “basisbeleefdheid” #jinek’, twitterde de ander. En vandaag wist een professionele taalgrappenmaker zelfs te twitteren dat Eva Jinek basisbeleefdheid heeft ‘gemunt in haar praatprogramma van 25-1-2017′.
Onzin natuurlijk, munten betekent ‘voor het eerst gebruiken’, maar afgaande op Google Books viert basisbeleefdheid dit jaar al zijn tiende verjaardag. Wie wat verder zoekt, vindt al snel nog wat oudere vindplaatsen, bijvoorbeeld in een aflevering van het tijdschrift Praagse Perspectieven uit 2006.
Interessant is wel dat basisbeleefdheid kennelijk al een jaar of tien acceptabel is. Schrijver dezes herinnert zich dat dit woord langer geleden – dan hebben we het over vóór de millenniumwisseling – nog taboe was. Basisbeleefdheid zou een anglicisme zijn, ontleend aan basic politeness. Alleen luie vertalers zouden basic politeness vertalen als basisbeleefdheid, ijveriger soortgenoten zouden de Engelse uitdrukking vertalen als elementaire beleefdheid.
Dat basisbeleefdheid – zeker in settings waarin naast Nederlands ook veel Engels gesproken wordt – de laatste jaren gangbaar geworden is, laat misschien vooral zien hoe sterk de invloed van het Engels op het Nederlands is. Want basisbeleefdheid is gevormd met het woord basis, dat tegenwoordig in talloze samenstellingen wordt gebruikt ter vervanging van elementair of basaal. Zoals basisbeleefdheid de moderne vervanger is van elementaire beleefdheid, zo is basisomgangsvorm de nieuwe vervanger van elementaire omgangsvorm, basisgevoelens van elementaire gevoelens en basisleefregel van elementaire leefregel.
Dus helaas, niet alleen omdat basisbeleefdheid al langer bestaat, maar ook omdat het woord gemaakt is volgens een overbekend recept – mogen we in dit geval zeggen: een basisrecept? – met het woord basis als basisingrediënt, is basisbeleefdheid dus geen serieuze kandidaat voor de Woord van het Jaar-verkiezing.
Rob
Als Eva het woord elementair had gebruikt had de groep die zij ook indirect aanspreekt haar weggeschreven onder de Elite die hun regels willen opleggen aan het volk. Nu begrijpt iedereen haar en ontvangt zij zelfs complimenten en terecht.
Overigens lijkt het alsof zij het letterlijk heeft vertaald uit het Engels wat zij bovengemiddeld machtig is.