Volgens het Algemeen Dagblad wordt ‘de snelle planga’ dé trend in het zomerse straatbeeld. Planga is straattaal voor ‘bril’ of ‘zonnebril’ en met een snelle planga wordt een heel opvallende zonnebril bedoeld, bv. een strak vormgegeven zonnebril die wat wegheeft van het rechthoekige venstertje waarachter de ogen van Robocop in de gelijknamige film schuilgaan. De uitdrukking snelle planga is pas een paar weken geleden bekend geworden dankzij een nummer van rapper Donnie:
Volgens het woordenboek Sranantongo-Nederlands heeft planga van oorsprong verschillende betekenissen: plank, m.n. legplank (een trikiplanga is een strijkplank), houten vloer, bankbiljet (vooral van 100 Surinaamse dollar) en bril. Planga is een verbastering (in verschillende creooltalen) van het Nederlandse woord plank. Over de betekenisontwikkeling van (leg)plank naar bril in het Sranantongo is overigens geen informatie te vinden. Van vormovereenkomst tussen plank en bril kan nauwelijks sprake zijn.
Wel is duidelijk dat planga in de grootstedelijke straattaal al langer gebruikt wordt in de betekenis (zonne)bril. Het nogal scabreuze hiphopnummer ‘Ballen tot we vallen’ (2004) van THC DJ Chuckie is daarvan het bewijs, met een tekstfragment als
check die baka, die tanga met die planga, ik moet die tanga vangen, ik moet die tanga ballen
Ook in het nummer ‘Regenjas & Planga’ van onder meer Faberyayo komt het woord al voor:
Regenjas en planga, leve hollanda
Zo zien we maar: het weer blijft in de Nederlandse taal, zelfs die van rappers, altijd een dankbaar onderwerp van gesprek.
Planga vormt volgens de Nederlandse woordvormingsregels samenstellingen met andere woorden. Zo betekent plangaweer in de straattaal zonnig weer, weer dus om een zonnebril te dragen. In de Nederlandse vertaling van de Zweedse roman Livet deluxe (‘Val dood’) van Jens Lapidus (waarin straattaal een rol van betekenis speelt) troffen we zelfs zonneplanga aan:
Jorge zag beelden aan de binnenkant van zijn zonneplanga. Alle gozers in de woonkamer in de flat in Hagalund. Beschermende kleding, plastic handschoenen, laarzen en nieuwe bivakmutsen op. Uitgerust om een virusaanval uit de hel te weerstaan.
Kortom, planga lijkt hard op weg volledig te worden opgenomen in de omgangstaal, mede dankzij het nummer van rapper Donnie. Het woord verdient daarom over enige tijd wellicht een vermelding in de Dikke Van Dale. Het valt overigens nog te bezien of ook de uitdrukking snelle planga algemeentalig wordt en vervolgens zal beklijven.
Definitie
planga (m. -‘s) bril, m.n. zonnebril: (uitdr.) snelle planga opvallende zonnebril Sranantongo (letterlijk: plank)
Vond u dit artikel interessant? Sponsor de Taalbank dan veilig via Ideal of Paypal!
Rene Muller
Geachte heer Den Boon,
Vorige week vrijdag kreeg ik in Rome van mijn leerlingen een heuse planga cadeau en het toeval “wilde” dat u op die dag het woord planga in uw blog behandelde. Terug op school werd planga natuurlijk het woord van de dag – ik start elke les met mijn eigen woord van de dag – en bij de voorbereiding maakte ik dankbaar gebruik van uw blog. U schrijft dat over de betekenisontwikkeling van plank naar (zonne)bril geen informatie te vinden is en dat er van vormovereenkomst geen sprake zou kunnen zijn. Op dat laatste punt zou ik graag willen reageren. Zou het niet zo kunnen zijn dat de betekenis zonnebril is ontstaan via de balkjes die je vaak op politiefoto’s ziet? Met andere woorden: plank – balkje op politiefoto – zonnebril.
Vriendelijk groet u
Rene Muller
Ton den Boon
Geachte heer Muller,
Dat is een interessante gedachte. Wat tegen deze verklaring pleit, is dat brillen – ook die met ronde glazen – al veel langer planga’s worden genoemd in het Sranantongo.
D
Het connectie tussen het woord “plank” en “zonnebril” komt van tv cultuur. Als iemand op tv anoniem is, doen mensen vaak een gecensureerde zwarte balk (of plank) voor de ogen plaatsen om identiteit te verbergen. In de hangjongeren-cultuur komt het voor dat mensen een zonnebril dragen om hun identiteit te verbergen.
In het begin verwees planga dus naar zonnebrillen in het algemeen, nu betekend het eerder het glanzende en opvallende ski-model zonnebril wat ook wel een “snelle planga” wordt genoemd
Chante
Ik ben Surinaams en planga is geen straattaal is gewoon plank, bril in het Surinaams en je zegt geen planka ….je zegt letterlijk planga!!!